Nghi Lễ Tang Ma Người Thái Đen Tại Tuần Giáo - Điện Biên
Nghi lễ ma chay và các tập tục liên quan đến ma chay cả người Thái Đen ở Tuần Giáo - Điện Biên có những điểm độc đáo riêng biệt hòa chung trong sự đa dạng của văn hóa Việt Nam.
Nó phản ánh quan niệm về tôn giáo tín ngưỡng, tập quán địa phương và mối quan hệ giữa con người với con người trong 1 cộng đồng xã hội.
Đám ma thông thường diễn ra theo trình tự sau
Tắm Rửa Vệ Sinh Thay Đồ Cho Người Mất
Khi trong người có người tắt thở, người nhà phải dùng nước thơm để tắm rửa và thay quần áo cho người mất.
Nước thơm được làm như sau: đun nước nóng lên và cho 1 ít hoa thơm như hoa bưởi, hoa ban, v.v...
Người Thái cho rằng dùng nước của các loại hoa có mùi thơm dịu có tác dụng khử mùi hôi tanh, giúp người chết ra đi nhẹ nhàng, thanh sạch.
Quy trình tắm rửa diễn ra như sau: Đầu tiên là gội đầu, chải, búi tóc và thay quần áo cho người mất.
Thông thường, người ta sẽ mặc theo thứ tự áo trắng ở trong, áo đen ở ngoài, tiếp đó người ta đặt người quá cố xuống đệm và lấy vải trắng cuốn quanh người, cuối cùng lấy vải đỏ phủ lên trên.
Lấy 1 ít đồng bạc trắng cho vào tay người chết, làm như vậy khi lên trời họ sẽ có chút tiền để tiêu.
Điểm Khác Biệt Khi Vừa Tắm Rửa Vệ Sinh Người Mất Xong So Với Các Dân Tộc Khác
Tắm rửa, mặc quần áo mới cho người chết xong, người nhà sẽ mổ 1 con vịt, chặt đầu, 2 cánh và 2 chân rồi buộc lại, để cạnh người chết.
Trường hợp chết để lâu, họ thường treo gác bếp.
Với quan niệm khi người chết lên trời sẽ phải đi qua sông và tiếng kêu của con vịt sẽ giúp đưa đường cho người chết qua sông để mau lên trời về với tổ tiên.
Gọi Lớn Tiếng Tên Người Mất
Sau khi làm xong các thủ tục trên, người nhà sẽ gọi người chết 1 lần nữa xem người đó còn sống hay không?
Nếu không thấy người chết trả lời thì người nhà ra sân trước nhà kêu to: "Trời ơi, Bố (hoặc Mẹ) tôi chết rồi."
Từ giờ phút này trở lên, người thân trong gia đình mới được khóc thương người chết.
Quan Niệm Về Đám Ma Của Người Thái Đen
Những người họ hàng với tang chủ được chia làm 2 loại gần và xa để còn chuẩn bị khăn tang, bởi trong số họ hàng với người chết sẽ có 1 loại được mang khăn tang (Bả Hua Đón) và 1 loại không được mang khăn tang (Bả Hua Đăm).
Trong số Bả Hua Đón, người ta cử ra 3 người làm Po Pả (chủ tang).
Hiện nay, chủ tang thường là trưởng bản. Po Pả sẽ phân công công việc cho mọi người thực hiện.
1 số người đi bắt rể gốc (Khươi Cốc), rể thứ về chịu tang (thông thường trước khi qua đời, người ta sẽ chọn cho mình 1 người trong số các con rể để làm nhiệm vụ đưa đường. Trường hợp người chết không kịp chọn thì gia chủ sẽ cử ra 1 trong số các con rể mà người quá cố yêu quý nhất.)
Khươi Cốc có nhiệm vụ rất quan trọng. Khươi Cốc thường làm các công việc như: làm cơm phục vụ những người đến viếng, đọc số pắp sống (sổ đưa ma), bàn giao tài sản cho người chết, v.v...
Khi còn sống, người quá cố ngủ đâu thì khi chết, thi thể họ sẽ được đặt ngay chỗ đó.
Người ta khâm liệm cho người chết dưới xà ngang giữa 2 cột cái trong nhà, đó là cột khau hẹ và khau chảu xửa.
Người ta cho rằng, ma nhà trú ngụ trên các xà ngang của ngôi nhà, do đó khâm liệm ở đây để ma nhà biết mà đi.
Trước khi đặt người chết vào quan tài, mỗi 1 người con dâu phải có 1 đôi khăn mặt (1 chiếc màu trắng, 1 chiếc màu đỏ) để phủ mặt người chết.
Tiếp theo, con cháu lấy chuôi dao gõ mạnh vào cột chảu xửa.
Trên mái nhà đối diện với nơi đặt người chết, người ta thường dỡ 1 viên ngói hoặc lấy ngọn giáo chọc thủng, làm như vậy, người Thái Đen cho rằng để mở cửa đất, cửa trời cho người chết về với tổ tiên.
Đêm Thứ Nhất Sau Khâm Liệm Người Chết
Mỗi gia đình trong bản đều cử người đến túc trực ở nhà người chết.
Trong đêm này, người ta thường tổ chức thi đánh cờ, đọc truyện cổ tích, truyện dựng bản mường và bài "Sống Sán" (bài dẫn đường cho người chết lên trời) làm cho không khí trong nhà bớt phần lạnh lẽo.
Theo người Thái Đen, người chết để trong nhà bao lâu sẽ do Lung Tà (người đứng đầu bên ngoại) quyết định.
Thông thường họ sẽ tránh chôn người chết vào các ngày: ngày mất của những người trong gia đình và ngày Mừ Tấu (đây là ngày không có gì, nếu chôn người chết vào ngày này thì con cháu ở lại sẽ không làm ăn được).
Tuy nhiên hiện nay, thực hiện theo nếp sống văn hóa mới, người Thái không còn để người chết trong nhà quá lâu.
Chuẩn Bị Trươc Cho Việc Chôn Cất An Táng
Theo phong tục, thường trước khi qua đời, người chết đã dặn dò trước con cháu là chôn cất mình ở đâu trong bãi tha ma của bản làng.
Nếu người chết chưa kịp dặn thì con cái hoặc Khươi Cốc sẽ chọn.
Khi chọn được chỗ ưng ý, Khươi Cốc sẽ dọn sạch 1 khoảng đất nhỏ bằng chiếc chiếu và làm nghi lễ xin phép Thổ Địa.
Lễ Vật xin đất gồm có: 1 con gà luộc, 1 nắm xôi và 1 chút tro bếp được mang theo từ nhà.
Đến nơi chọn đặt huyệt mộ, số lễ vật đó được đặt giữa khoảng đất lót lá cây, rồi Khươi Cốc lấy thanh kiếm cắm trước những lễ vật trên sao cho lưỡi kiếm quay về phía mình và khấn xin phép Thổ địa trao đất cho người chết.
Tiếp sau đó, Khươi Cốc sẽ tung 2 thanh tre vào lưỡi kiếm, khi 2 thanh tre rơi xuống, nếu thấy 1 xấp và 1 ngửa thì việc chọn nơi chôn cất đã xong. Ngược lại phải đi tìm nơi khác.
Trước khi đưa người chết đi chôn, người ta làm lễ từ biệt con cháu cho người chết.
Người khiêng quan tài đi 1 vòng quanh nhà, dâng lên hạ xuống 3 lần với ý nghĩa là cầu mong con cháu ở lại luôn mạnh khỏe, làm ăn phát đạt.
Ngày Đưa Người Chết Đi Chôn Cất An Táng
Đam tang khởi hành, đi đầu là Khươi Cốc tay cầm bó đuốc (bó đuốc phải được châm lửa từ bếp) đeo dao, lưng đeo cờ, v.v...
Trên đường đi ra nơi đặt huyệt mộ ngươi chết, nếu bó đuốc bị tắt thì Khươi Cốc phải chạy về nhà châm tiếp không được xin người khác, bởi nếu người khác cho lửa thì hồn của người đó sẽ đi theo người chết.
Khi quay về nhà lấy lửa, Khươi Cốc phải bỏ lại mọi thứ mình đã đem theo để cho hồn ma người chết không thể về theo.
Khi đến chỗ chôn cất, người ta đặt quan tài cạnh miệng huyệt và làm 1 mâm cơm mời người chết ăn bữa cuối cùng. Mâm cơm thường có xôi gà và rượu.
Trước khi hạ huyệt, Khươi Cốc cầm đuốc và dao huơ huơ trong huyệt xua đuổi hồn của người khác không cho đi theo người chết.
Sau khi chôn cất xong, người Thái Đen sẽ làm nhà mồ cho người chết với chiều cao nhà mồ là cao đến đến thắc lưng 1 người bình thường, được lợp bằng cây cỏ gianh tươi.
Nếu người chết là đàn ông thì nhất thiết phải có thêm cờ lớn, tiếng Thái gọi là Chao Phạ dài khoảng 8 đến 12 sải tay. Độ dài của Chao Phạ phụ thuộc vào tuổi và uy tín cảu người chết.
Nếu người chết là phụ nữ còn có 1 ô màu đen.
Thang lên xuống của nhà mồ có số bậc là chẵn.
Trong nhà mồ thường có các đồ dùng của người chết như: chiếu, chăn, đệm, gối, bem (đồ đựng quần áo), v.v...
Ngoài nhà mồ, treo đầu, chân, cánh vịt.
Xung quanh nhà mồ trồng cây chuối, dứa, sả, v.v...
Các con cháu dâu của người chết, mỗi người gom 1 ít củi nhỏ để trong nhà mồ để người chết có thể dùng củi đó nhóm lửa cho linh hồn bớt cô quạnh.
Ngày Hôm Sau Sau Ngày Chôn Cất An Táng Người Chết
Sáng sớm hôm sau, người ta phải tổ chức ngay lễ Au Phi Khửn Hươn (mời ma người chết về nhà để trở thành ma nhà).
Lễ này phải được tiến hành càng nhanh càng tốt vì nếu để lâu người chết bơ vơ giữa rừng sợ ác thần bắt mất.
Người ta mời thầy mo đến cúng cho hồn ma. Lễ vật dâng cúng thường gồm: xôi, gà, rượu, thịt, v.v...
Sau khi chuẩn bị đầy đủ lễ vật, người ta mang tất cả ra chỗ chôn để cúng, mời hồn người chết về nhà.
Xong việc người nhà mang theo 1 nắm đất nơi chôn cất người chết đem về nhà.
Khi về đến nhà, người nhà sẽ phải mổ lợn cúng lần nữa để nhập hồn người chết vào và đưa lên bàn thờ thờ cùng tổ tiên.
Sau khi hoàn tất các công việc Khươi Cốc sẽ tổ chức 1 bữa cơm xin lỗi gia đinh vì công việc mà Khươi Cốc phải đảm nhiệm trong lần này và hứa mọi người trong gia đình sẽ không có lần tiếp theo.
Tham Khảo Thêm Nghi Lễ Tang Ma Các Dân Tộc Khác
Nghi Lễ Tang Ma Người Mường Bi - Hòa Bình
Nghi Lễ Tang Ma Người Nùng Bắc Cạn
Nghi Lễ Tang Ma Người Thổ Thanh Hóa
Nghi Lễ Tang Ma Tộc Người Nhóm Ngôn Ngữ Môn - Khmer
Nghi Lễ Tang Ma Của Người Ê Đê
