Người Ê Đê quan niệm có 2 loại chết:
- Chết Lành: là chết tại nhà do bệnh tật, già yếu, linh hồn sẽ về lại tổ tiên nhập vào trẻ sơ sinh.
- Chết Dữ: là chết bất đắc kỳ tử do những tai nạn (chết sông, suối, rắn cắn, hổ vồ, ngã cây, leo núi, v.v...). Họ quan niệm chết như vậy thì linh hồn bị thần ác bắt giữ không về với tổ tiên mà đầu thai làm kiếp khác được.
Từ những quan niệm này, dẫn đến nảy sinh các nghi lễ làm ma khác nhau. Nghi thức thông thường trong 1 tang lễ của người Ê Đê cơ bản bao gồm các bước sau:
Việc Báo Tang Theo Tục Lệ Của Người Ê Đê
Khi trong gia đình có người chết, tang gia đánh 1 hồi trống báo cho dân làng biết. Nghe tiếng trống, cả làng sẽ kéo đến giúp tang gia lo liệu việc ma chay.
Mọi người trong làng mang đến gói cơm, quả trứng làm quà tặng cho người chết. Ngoài ra, người ta còn mang đến tang chủ những đồ cúng biếu như: gạo, rượu, gà, có khi có cả lợn và trâu. Những người không có thì đến giúp việc cho gia chủ.
Nhân dịp này các gia đình có người chết trước còn giữ mã (Dtã msát) mang đồ ăn thức uống để người vừa tắt thở mang cho người thân ở thế giới bên kia.
Người vừa chết được coi là sợi dây liên lạc giữa thế giới người sống và người chết, đồng thời cũng chỉ trong dịp này thân chủ lại kéo nhau đến mộ khóc gọi vong hồn người đã khuất.
Nét Khác Biệt So Với Các Dân Tộc Khác Khi Làm Ma Chay Cho Người Chết Của Dân Tộc Ê Đê
Trong những người diễn ra tang lễ, dân làng đều ngừng sản xuất, không mua bán trao đổi, không đi khỏi làng. Họ tập trung vào việc tang lễ.
Thi thể người chết được các thành viên trong gia đình tắm rửa sạch sẽ, mặc quần áo ngày lễ và đeo đồ trang sức quý giá. Thi hài được lượm và phủ chăn kín ở phòng cuối nhà sát góc phía Đông, đầu đặt về hướng Đông (những người chết giữ đầu quay về hướng Tây).
Mâm cúng người chết gồm có: 1 quả trứng luộc, bát gạo, bát cơm. Thịt 1 con gà moi lòng bỏ ruột rồi kẹp cả con nướng rồi để dựa vào bên vách phải phía để thi hài.
Nghi Lễ Nhập Quan Theo Phong Tục Người Ê Đê
Người Ê Đê kiêng việc làm sẵn quan tài. Khi có người chết họ mới lên rừng chọn gỗ làm quan tài. Hình khối quan tài giống như sàn nhà, đầu bao giờ cũng to hơn cuối từ 10 - 15cm; thêm đỉnh nóc phía đầu quan tài, gắn mô hình con diều hâu tượng trưng cho linh hồn người chết.
Quanh quan tài vẽ các hoa văn hình kỳ đà và hoa Erang bằng máu con vật hiến sinh (lợn, trâu).
Trong thời gian làm quan tài, những người ruột thịt của người quá cố phải ăn uống và ngủ xung quanh thi hài để bày tỏ nỗi niềm đau buồn và thương tiếc.
Người ta đánh chiêng, gõ trống và múa hát suốt đêm để tiễn đưa linh hồn người thân sang thế giới khác.
Quan tài làm xong người ta đưa thi hài vào và làm lễ cúng hồn người chết 1 lần nữa. Vật hiến sinh là lợn, gà hoặc trâu tùy theo gia đình giàu hoặc nghèo. Những đồ dùng của người chết như: điếu, nhạc cụ, trang sức, v.v... cũng được bỏ vào quan tài.
Khâm liệm xong, 2 họ họp lại để tìm người thay thế (nối dây) cho người chết
Tục Nối Dây Là Gì?
Tục nối dây được tiến hành ngay sau ngày có tang, lúc thi thể còn để ở nhà. Khi đã chôn thì không nối dây được nữa, linh hồn người quá cố sẽ không phù hộ. Người ta làm lễ cúng cho người chết và cúng cho người thay thế.
Trong buổi lễ, thầy cúng lấy 1 bông hoa rừng cài vào tay người thay thế rồi khấn với linh hồn người chết về chứng giám và phù hộ cho họ. Sau đó mọi người cùng ăn cơm và uống rượu ho mọi hôn lễ. Sau lễ này, tài sản và quyền thừa kế chuyển sang người thay thế.
Nếu không nối dây được lúc này thì người sống chỉ được đi bước nữa với người ngoài sau khi làm lễ bỏ mã cho người chết.
Nghi Lễ Đưa Tang Của Người Ê Đê
Thông thường, sau khi nhập quan 1 ngày thì bắt đầu đưa người chết đi chôn. Khi đưa tang, người ta thường đem theo 2 con gà, 1 gà mẹ và 1 gà con.
Lúc hạ huyệt, gà mẹ được thả xuống để làm tài sản cho người chết về thế giới bên kia, con gà nhỏ thì sau khi chôn cất xong thả cho nó chạy vào rừng tượng trung cho sự giải thoát của linh hồn và sẽ không trở về quấy rối người sống.
Trong tang lễ, người đàn bà chủ nhà đóng vai trò chủ tang, người chồng là người giúp việc. Đàn ông lo việc làm quan tài, múc nước đổ vào ché rượu, thịt trâu bò. Công việc coi trông tang lễ và tiếp khách đến phúng viếng do người đàn bà đảm nhiệm.
Khi đưa tang, quan tài được khiêng ra sàn và chuyển xuống sàn. Thầy cúng cầu tiễn hồn, tang chủ đi trước, thầy cúng bước theo sau rồi đến những người khiêng quan tài.
Những người phụ nữ cùng dòng họ với người chết theo sát quan tài than khóc và mang của cải ra mộ. Đi sau cùng là những người đánh chiêng và những người đi chôn cất người chết.
Nghi Lễ Hạ Huyệt Của Người Ê Đê
Trước khi hạ huyệt, người ta thịt các con vật làm lễ cúng đưa linh hồn người chết về với tổ tiên. Phía đầu quan tài đặt 1 nồi cơm, 1 ché rượu để hằng ngày thân quyến mang cơm rượu tới đổ vào đó qua ống cơm.
Các tài sản của người chết như: chiêng, ché, nỏ, v.v... cũng bỏ luôn xuống mộ theo họ về thế giới bên kia. Trên mộ chỉ bỏ 1 cái vò sắt, chổi cùn, v.v...
Quan tài hạ xuống được điểm tô lần cuối bằng 3 màu đen, trắng, đỏ với các hình dọc, vuông tròn, hình trăng lưỡi liềm và chạm khắc hình sừng trâu.
Huyệt sâu khoảng 1,8m, dài bằng chiều dài quan tài và được đặt theo hướng Đông Tây. Miệng huyệt rộng khoảng 1m.
Quan tài hạ xuống, người ta lát ván lên miệng huyệt (như vậy là có khoảng trống từ nắp thiên lên từng ván miệng huyệt) rồi mới lấp đất, nền cao khoảng 50 - 100cm.
Thợ mộc đóng xong nhà mồ tạm đem tới đặt lên nấm mồ mới đắp. 4 góc nhà mồ trồng 4 cột kút là những thân cây nguyên, trên chạm khắc hình nồi đồng chồng lên nhau, hình trăng lưỡi liềm.
Tham Khảo Thêm Nghi Lễ Tang Ma Của Dân Tộc Khác:
- Nghi Lễ Tang Ma Của Dân Tộc Chăm - Bà La Môn
- Nghi Lễ Tang Ma Của Dân Tộc Nhóm Ngôn Ngữ Môn - Khmer
- Nghi Lễ Tang Ma Của Dân Tộc Thổ
Trên đỉnh mộ người ta dựng 1 nhà nhỏ để đựng cơm.
Ngoài ra, người ta chọn 1 cây nứa to, đục xuyên thủng các mấu đặt từ đáy huyệt lên miệng mồ, phía đầu quan tài để mỗi lần ra viếng người nhà sẽ rót thức ăn vào đó.
Sau khi mai táng, chiếc cầu thang lên xuống hằng ngày được thay bằng cầu thang mới so sài, hết hạn tang, cầu thang mới được đưa ra đóng lại.
Thầy cúng làm lễ tẩy uế cho tất cả các thành viên trong nhà dài. Ông ta lấy rượu hòa với máu của con vật hiến sinh rồi thoa vào chân từng người để ngăn chặn thần chết làm phiền người sống.
3 ngày sau khi mai táng, tang gia lấy 1 ché rượu làm lễ xóa cữ và các thành viên trong nhà dài lại sinh hoạt bình thường.
(Nguồn theo Phong Tục Dân Gian - Từ Liêm)
Tham Khảo Thông Tin Hữu Ích Khác:
